ولایت نور

  یکی از اصول کیفری در حقوق اسلام که عمق ژرف نگری اندیشه حقوقی اسلام را نشان داده و در راستای دفاع از  افراد جامعه و حیثیت و کرامت انهاست.اصل قانونی بودن جرم و مجازات است.این اصل بدین معناست که هیچ شخصی را نمیتوان به خاطر انجام کاری تعقیب ومجازات کرد مگر در صورتی که قبل از انجام ان کار قانونی  وضع شده باشد که صریحا  ان کار را منع کرده باشد.این اصل یکی از مهمتر ین و اصلی ترین اصول کیفری در هر نظام حقوقی و در هر قانون نویسی در دنیای امروز است. قصد ما اینجا صرفا تبین کیفری این اصل نیست بلکه اشاره به نوعی هنر نمایی اسلام در وضع چنین قوانینی است.

اهمیت این  بحث جایی نمایان میشود که همانطور که در ادامه خواهد امد اسلام در چه زمانی این قانون  را وضع کرده و دنیای امروز چه زمان به ان رسیده است .

تاریخچه اصل قانونی بودنجرم ومجازات در نظام حقوقی اسلام

 از انجا که مهمترین منابع اسلام  قران کریم و احادیث معصومین میباشد با سیر ی اجمالی در این منابع این قاعده را به کثرت و به وضوح میبینیم.

قران کریم:خدای سبحان در قران کریممیفرماید : لایکلّف اللهُ نفساً الّا ما اتها.(1)

ویا در جایی دیگر میفرماید:ماکنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً. (2)

که مضمون ومعنای این دو ایه مبارکه همین مفهوم اصل قانونی بودن مجازات است.

همچنین با گذری به روایات وارده شده از معصومین در می یابیم که این قانون از دید معصومین علیه السلام هم مغفول نمانده است.مهمترین حدیث وارده شده در این موضوع حدیث است که به عنوان حدیث رفع مشهور است .امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) فرمودند: نه چیز از امت من برداشته شده است: خطا و فراموشى، و آن چه بر آن وادار شوند و آن چه توان انجامش را ندارند، و آن چه ندانند و آن چه به ناچار تن دهند و حسد و طیره (فال بد)، و اندیشیدن در وسوسه در آفرینش تا وقتى که آن را به زبان نیاورند».3

ودلایل دیگری در منابع اسلامی که متضمن این قاعده باشند وجود دارد که از ذکر انها خودداری میکنیم.

نکته جالب توجه این است که وضع این قانون در زمانی است که فکر و اندیشه هیچ انسانی به وضه این قانون نمیرسید. کدام عقل و اندیشه انسانی قادر بوده که در ان فضا  به چنین اصل مهمی که حتی امروز مهمترین اصل کیفری در همه نظام های حقوقی است و هیچ قانونی بدون ان اعتبار ندارد برسد.یعنی نزدیک به 1500 سال پیش چقدر تحسین بر انگیز است طرح این تئوری.

با نگاهی به زمان قبول این اصل در قوانین کشورها در اهمیت این اصل بیشتر میشود .گفته شد که نزدیک به 15 قرن قبل اسلام چنین قانونی را وضع کرده و در حقوق خود وارد کرد .جالب اینجاست که بدانیم این اصل هنوز به 100 نرسیده که وارد قانون خود ما شده و برای اولین بار در سال 1325  وارد قانون ایران شده است.4در همین اروپای به ظاهر متمدن این اصل 200 سال نیست که پذیرفته شده و گفتیم اهمیت این اصل در جهت حفط حرمت و و حمایت افراد به حدی است که عدم وجود این اصل در هیچ قانونی پذیرفتنی نیست و الان تمام دنیا این اصل را در قانون خودشان وارد کرده اند.

هنرغربیها این است که سزار بکاریا و ... دانشمندانی دیگر در قرون 18 یا 19 به این اصل اشاره کرده اند وعده ای  به چه چه از این دانشمندان افتادند و غافل از اینکه اسلام 15 قرن پیش به این اصل اشاره کرده است.

 ظلم هایی که حکام و امپراطوری ها و ارباب کلیسا در اروپا  در حق مردم روا می داشتند و هر از گاهی به اندک بهانه ای به آزادیها و تمامیت جانی و مالی اشخاص لطمه وارد می کردند و قضات دست نشانده هم به جرم انگاری و محکومیتهای سنگین و سر از خود وبه گونه ای کاملا ارتجالی اقدام به اعمال وحشیانه ترین مجازاتها برای آنچه بر خلاف امیالشان بوده و به عنوان جرم معرفی شده بود می نمودند نشان از جهل علمی غرب نسبت به این قانون تا دویست سال اخیر است و باید از سر یقین واطمینان گفت که دانشمندان  که به این اصل در اثار شان اشاره داشتند ان را از متون اسلامی وام گرفته و به اسم خودشان در غرب انتشار دادند.حالا بعضی در داخل هی بگویند که نباید جنبه تقدس به این اصل داد .

پس باید گفت زمانی که غرب در جهل عملی کامل به سر می برد و در نبود چنین قانونی به ظلم بر افراد ادامه میداد در اینحال  اسلام برای افراد و دفاع از  انها در مقابل ظلم حاکمان چنین قاعده ای را وضع میکند .دویست سال نیست که انها چنین قاعده ای را قبول کرده اند و از طرف دیگر اسلام 1500 سال پیش به ان اشاره داشته است یعنی 1300 سال جلونر از اروپا به فکر دفاع از حقوق افراد و... بوده است.

-------------------------------------------

 

1: سوره طلاق آیه7

2:اسرا ایه 15

3:بهار النوار ج 2 ص 280

4:حقوق جزای عمومی .اردبیلی .جلد 1